Pandemiya migratsiya tuzilmasida katta o‘zgarishlarga olib keldi, jumladan, odamlarning shaharlarga va undan tashqariga ommaviy harakati. Bundan tashqari, iqlim o‘zgarishi va mojarolar shaharlarga katta ta'sir ko‘rsatadi. Bu omillar dunyo shaharlarning ekologik barqarorligini ta'minlash maqsadiga erishishdan uzoq ekanligini anglatadi. Ko‘pgina rivojlanayotgan mamlakatlarda kambag‘allar soni ortib bormoqda, bu esa vazifani xavf ostiga qo‘yadi.
2015- yildan beri tabiiy ofatlar xavfini kamaytirish bo‘yicha milliy strategiyalarga ega mamlakatlar soni ikki baravar ko‘paydi. 11-maqsadga erishish uchun sa'y-harakatlarni shahar rivojlanishini rejalashtirish, jamoat transportidan foydalanish imkoniyatlarini yaxshilash va chiqindilarni yo‘q qilish sifatini oshirishga yo‘naltirish kerak.
2020- yilda shaharlardagi xarobalar yoki shunga o‘xshash sharoitlarda qariyb 1,1 milliard kishi istiqomat qilgan bo‘lsa, keyingi 30 yil ichida xarobalar yoki shunga o‘xshash sharoitlarda yashovchilar soni yana 2 milliardga oshishi kutilmoqda.
2020- yilgi 126 mamlakatdagi 1507 shahar ma'lumotlariga ko‘ra, dunyo shahar aholisining atigi 51,6 foizi jamoat transportidan foydalanish imkoniyatiga ega, turli mintaqalarda vaziyat juda farq qiladi.
O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo‘mitasining ma’lumotlariga ko‘ra, 2001-2021-yillarda shahar aholisining ulushi 37,2 foizdan 50,7 foizga ko‘tarildi. Mamlakatda 100 mingdan ortiq aholisi bo‘lgan 35ta shahar va 500 mingdan ortiq aholisi bo‘lgan uchta shahar bor. Bular Toshkent (2 694,4 ming), Namangan (644,8 ming) va Samarqand (551,7 ming).
2011-2020-yillarda shaharlar aholisi jon boshiga madaniyat va istirohat bog‘lari maydoni 1,22 m2 dan 1 m2 ga kamaygan.
Kelgusida O‘zbekistonda barqarorlik va xavfsizlik masalalarini hal qilish aholining, shu jumladan kambag‘allarning sifatli infratuzilishga ega sifatli uy-joylardan foydalanishini ta’minlash, shuningdek shahar va qishloqlarning ekologik barqarorligini ta’minlash bilan bog‘liq bo‘ladi.
Maqsadning dolzarbligi, O‘zbekiston iqtisodiyotni sanoatlashtirish jarayonini davom ettirishga intilayotganligi bilan bog‘liq. Boshqa mamlakatlar tajribasi shuni ko‘rsatadiki, industrializatsiya odatda urbanizatsiya jarayonining rivojlanishi, shaharlarning infratuzilmasiga, ayniqsa yirik iqtisodiy markazlarga yukning ko‘payishi va turli xil ijtimoiy muammolarning kuchayishi bilan birga keladi.
Urbanizatsiya jarayonida yuzaga keladigan muammolarning ta’sirini minimallashtirish (ideal holda, butunlay yo‘q qilish) uchun O‘zbekiston muvozanatli rivojlanishni, shu jumladan viloyat markazlari va kichik shaharlarning rivojlanishini rag‘batlantirish, ijtimoiy, muhandislik-kommunikatsiya infratuzilmasini kengaytirish va modernizatsiya qilishni ta’minlash orqali kompleks dasturlarni amalga oshirmoqda. Uzoq muddatli istiqbolda aholi punktlarini boshqarish mexanizmlarini yanada takomillashtirish va mamlakatning muvozanatli fazoviy rivojlanishini ta’minlash vazifasi turibdi.
Milliy vazifalar
11.1-vazifa. 2030- yilgacha barcha uchun turar joy va uy-joy kommunal xizmatlaridan foydalanish imkoniyatini ta’minlash.
11.2-vazifa. 2030- yilgacha yo‘l harakati xavfsizligini oshirish, xususan, jamoat transportidan foydalanish imkoniyatini kengaytirish asosida barchaga xavfsiz, arzon, qulay va ekologik barqaror transport vositalaridan foydalanish imkoniyatini ta’minlash, bunda aholining ijtimoiy zaif qatlamlari ehtiyojlariga alohida e’tibor qaratish.
11.3-vazifa. 2030- yilgacha barchaga ochiq bo‘lgan va ekologik barqaror urbanizatsiya ko‘lamini hamda aholi yashash punktlarini kompleks va barqaror rejalashtirish hamda ularni boshqarish imkoniyatlarini kengaytirish.
11.4-vazifa. Madaniy va tabiiy meros obyektlarini muhofaza qilish hamda saqlash bo‘yicha xatti harakatlarni jonlantirish.
11.5-vazifa. 2030- yilgacha falokatlarda halok bo‘lganlar va jabrlanganlar, ayniqsa xotin-qizlar va bolalar sonini jiddiy ravishda qisqartirish hamda falokatlar natijasida kelib chiqadigan to‘g‘ridan-to‘g‘ri iqtisodiy zararni sezilarli tarzda qisqartirish, bunda aholining ijtimoiy zaif qatlamlari himoyasiga alohida e’tibor qaratish.
11.6-vazifa. 2030- yilgacha shaharlar ekologiyasining aholiga salbiy ta’sirini kamaytirish, bunda havoning sifatiga hamda shahar chiqindilari va boshqa chiqindilarning chiqarib tashlanishiga alohida e’tibor qaratish.
11.7-vazifa. 2030- yilgacha shaharlar va aholi yashash punktlarida yashil hududlar, istirohat bog‘lari, bolalar uchun o‘yin maydonchalari maydonini kengaytirish, bunda nogironlarning dam olishi uchun zarur sharoitlarni yaratish.
Milliy ko'rsatkichlar
| № | MILLIY KO'RSATKICHLAR | 2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 | 2021 | 2022 | 2023 |
| 1 | Indikator 11.1.1.1. Aholini uy-joy bilan ta’minlanganligi (bir kishiga kv.m.): | 13,8 | 14,0 | 14,3 | 14,3 | 14,4 | 14,5 | 14,6 | 14,6 | 14,8 | 14,9 | 15,0 | 15,0 | 15,0 | 15,1 | 15,2 | 15,2 | 15,4 | 15,7 | 15,8 | 16,0 | 16,0 | 18,2 | 18,5 | 19,0 |
| а) shahar joylarda; | 14,6 | 14,9 | 15,0 | 14,9 | 15,1 | 15,1 | 15,3 | 15,3 | 14,8 | 15,1 | 15,4 | 15,4 | 15,4 | 15,3 | 15,4 | 15,4 | 15,4 | 15,8 | 16,0 | 16,1 | 16,1 | 18,0 | 18,2 | 19,1 | |
| b) qishloq joylarda. | 13,3 | 13,5 | 13,8 | 13,9 | 14,1 | 14,2 | 14,2 | 14,3 | 14,9 | 14,6 | 14,5 | 14,5 | 14,5 | 14,9 | 14,9 | 15,0 | 15,4 | 15,5 | 15,7 | 15,9 | 16,0 | 18,5 | 18,7 | 19,0 | |
| Qoraqalpog‘iston Respublikasi | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | 19,2 | 18,9 | 16,6 | 16,5 | 16,7 | 17,1 | 17,4 | |
| viloyatlar: | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | ||||||||
| Andijon | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | 10,4 | 10,4 | 10,3 | 10,3 | 13,9 | 15,7 | 15,7 | |
| Buxoro | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | 14,8 | 15,9 | 16,9 | 17,4 | 17,5 | 17,4 | 17,4 | |
| Jizzax | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | 13,9 | 13,9 | 14,1 | 14,3 | 17,0 | 17,0 | 17,7 | |
| Qashqadaryo | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | 16,2 | 16,7 | 16,9 | 16,7 | 16,5 | 16,6 | 16,7 | |
| Navoiy | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | 21,8 | 22,0 | 22,4 | 22,4 | 23,8 | 24,0 | 26,5 | |
| Namangan | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | 15,1 | 15,2 | 16,0 | 16,5 | 17,0 | 17,0 | 16,8 | |
| Samarqand | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | 15,1 | 15,1 | 15,1 | 15,1 | 19,6 | 19,4 | 20,0 | |
| Surxondaryo | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | 12,7 | 12,7 | 12,7 | 12,8 | 13,9 | 13,7 | 13,5 | |
| Sirdaryo | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | 14,3 | 14,8 | 15,5 | 15,4 | 18,9 | 18,8 | 19,9 | |
| Toshkent | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | 15,0 | 15,2 | 15,5 | 15,9 | 16,7 | 17,6 | 22,3 | |
| Fаrg‘onа | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | 13,4 | 13,3 | 13,2 | 13,1 | 20,9 | 20,8 | 20,6 | |
| Xorazm | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | 24,0 | 23,9 | 24,5 | 24,3 | 24,3 | 24,1 | 24,0 | |
| Toshkent sh. | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | 21,0 | 21,4 | 22,3 | 22,0 | 22,3 | 22,8 | 22,8 | |
| 2 | Indikator 11.2.1. Jamoat transportidan qulay foydalanish imkoniyatiga ega bo‘lgan aholi ulushi, jinsi, yoshi va nogironligi belgilari bo‘yicha: 18) | ||||||||||||||||||||||||
| a) jami; | 65,3 | 68,7 | 69,5 | 70,6 | 73,8 | 73,4 | 77,3 | 76,6 | 77,6 | 77,6 | 78,3 | 79,8 | 83,4 | 84,8 | 82,5 | 82,9 | 83,9 | 84,9 | 84,0 | 87,1 | 86,4 | - | 87,4 | 86,9 | |
| b) ayollar; | 65,5 | 69,0 | 70,0 | 70,9 | 74,4 | 74,0 | 77,7 | 77,1 | 77,7 | 77,7 | 78,7 | 80,1 | 83,3 | 85,1 | 82,6 | 83,1 | 84,2 | 85,0 | 84,9 | 87,3 | 86,9 | - | 87,6 | 87,1 | |
| c) erkaklar; | 65,1 | 68,4 | 69,1 | 70,4 | 73,3 | 72,8 | 77,0 | 76,2 | 77,4 | 77,6 | 77,9 | 79,5 | 83,6 | 84,5 | 82,4 | 82,8 | 83,7 | 84,8 | 83,2 | 86,8 | 86,0 | - | 87,1 | 86,8 | |
| d) nogironligi bo‘lgan shaxslar. | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | 86,4 | 84,4 | |
| 3 | Indikator 11.3.1. Turar-joy qurilishi va aholining o‘sish sur’atlari o‘rtasidagi o‘zaro nisbat. | 1,014 | 0,876 | 1,056 | 0,881 | 0,906 | 0,968 | 1,063 | 1,057 | 1,024 | 1,035 | 1,122 | 1,011 | 1,110 | 1,020 | 1,045 | 1,037 | 0,920 | 0,999 | 1,149 | 1,135 | 0,872 | 1,070 | 1,019 | 0,988 |
| Qoraqalpog‘iston Respublikasi | 0,992 | 0,980 | 0,944 | 1,048 | 1,010 | 0,762 | 1,030 | 1,135 | 1,160 | 1,123 | 1,057 | 1,342 | 1,276 | 0,939 | 1,007 | 0,972 | 0,766 | 1,166 | 1,220 | 1,425 | 0,701 | 1,048 | 1,112 | 0,978 | |
| viloyatlar: | |||||||||||||||||||||||||
| Andijon | 0,925 | 0,869 | 0,996 | 1,003 | 1,035 | 0,948 | 1,018 | 1,049 | 1,024 | 1,105 | 1,137 | 0,994 | 0,898 | 1,190 | 1,035 | 0,953 | 1,062 | 0,961 | 1,315 | 1,059 | 1,171 | 0,861 | 1,052 | 0,889 | |
| Buxoro | 0,994 | 0,989 | 0,990 | 0,995 | 0,992 | 1,007 | 1,007 | 1,052 | 1,005 | 1,001 | 1,156 | 0,942 | 1,074 | 0,998 | 1,047 | 1,066 | 0,967 | 1,036 | 1,525 | 1,001 | 1,031 | 1,016 | 1,101 | 0,986 | |
| Jizzax | 1,012 | 1,026 | 1,002 | 0,995 | 1,000 | 0,924 | 1,009 | 1,053 | 1,063 | 0,999 | 1,161 | 0,959 | 1,059 | 1,041 | 1,039 | 0,920 | 1,224 | 0,817 | 1,129 | 0,970 | 0,815 | 0,959 | 1,062 | 0,906 | |
| Qashqadaryo | 0,968 | 0,988 | 1,011 | 0,986 | 0,979 | 0,989 | 0,987 | 1,017 | 0,964 | 0,970 | 1,048 | 0,993 | 0,983 | 1,005 | 1,013 | 1,082 | 1,059 | 1,039 | 0,977 | 0,877 | 0,972 | 1,012 | 1,152 | 0,817 | |
| Navoiy | 1,094 | 0,991 | 1,105 | 0,985 | 1,029 | 1,050 | 0,977 | 0,978 | 1,000 | 1,190 | 1,090 | 1,414 | 0,910 | 1,054 | 1,117 | 1,076 | 0,990 | 1,040 | 1,068 | 1,261 | 0,725 | 1,245 | 1,044 | 0,759 | |
| Namangan | 1,021 | 1,004 | 1,040 | 0,978 | 0,852 | 1,243 | 0,980 | 1,111 | 1,000 | 1,043 | 1,084 | 0,986 | 1,134 | 0,899 | 1,092 | 0,998 | 1,075 | 0,916 | 1,087 | 1,372 | 0,952 | 1,063 | 0,998 | 0,998 | |
| Samarqand | 1,010 | 0,983 | 0,970 | 0,979 | 0,809 | 0,878 | 1,330 | 1,024 | 1,004 | 0,994 | 1,066 | 0,964 | 1,037 | 1,091 | 1,036 | 1,059 | 0,683 | 1,007 | 1,092 | 0,915 | 0,777 | 1,076 | 0,563 | 1,479 | |
| Surxondaryo | 1,084 | 0,753 | 0,969 | 0,817 | 0,855 | 0,903 | 1,031 | 1,085 | 1,012 | 1,020 | 1,273 | 0,985 | 1,086 | 1,047 | 0,968 | 1,098 | 0,984 | 0,860 | 1,094 | 0,926 | 1,100 | 1,067 | 0,984 | 0,976 | |
| Sirdaryo | 1,048 | 0,982 | 1,042 | 0,992 | 0,969 | 0,806 | 1,234 | 1,049 | 1,054 | 1,062 | 1,237 | 0,887 | 1,096 | 0,968 | 0,745 | 0,836 | 0,829 | 0,887 | 0,858 | 1,698 | 1,712 | 0,315 | 0,717 | 0,824 | |
| Toshkent | 1,030 | 0,931 | 1,022 | 1,040 | 0,951 | 1,021 | 0,986 | 1,020 | 1,070 | 1,011 | 1,098 | 0,997 | 1,557 | 1,093 | 1,235 | 0,898 | 0,981 | 1,023 | 1,108 | 1,381 | 0,802 | 1,198 | 1,038 | 1,141 | |
| Fаrg‘onа | 1,058 | 0,684 | 1,302 | 0,595 | 0,715 | 1,007 | 1,024 | 1,088 | 1,005 | 1,054 | 1,213 | 0,961 | 0,997 | 1,052 | 1,029 | 1,048 | 0,735 | 1,020 | 1,426 | 0,972 | 0,810 | 1,219 | 1,104 | 1,079 | |
| Xorazm | 1,082 | 0,913 | 1,088 | 0,610 | 1,002 | 0,955 | 1,249 | 1,061 | 1,051 | 1,006 | 1,085 | 0,990 | 1,178 | 0,935 | 1,047 | 1,206 | 0,961 | 0,984 | 0,852 | 0,918 | 0,985 | 1,448 | 1,033 | 1,087 | |
| Toshkent sh. | 0,817 | 0,622 | 1,270 | 0,931 | 0,795 | 0,972 | 1,056 | 1,094 | 1,107 | 1,110 | 1,039 | 1,024 | 1,647 | 0,963 | 1,119 | 1,213 | 0,710 | 1,314 | 1,266 | 1,622 | 0,414 | 1,407 | 0,941 | 0,936 | |
| 4 | Indikator 11.5.1. Bevosita ofatlar natijasida halok bo‘lganlar, bedarak yo‘qolganlar va jabrlanganlarning soni, 100 000 aholiga nisbatan. | 0,04 | 0,04 | 0,02 | 0,11 | 0,03 | 0,06 | 0,03 | 0,01 | 0,04 | 0,05 | 0,05 | 0,23 | 0,04 | 0,02 | 0,00 | 0,06 | 0,06 | 0,03 | 0,03 | 0,01 | 0,11 | 0,048 | 0,047 | 0,005 |
| 5 | Indikator 11.5.2.1. Ofatlar natijasida bevosita iqtisodiy yo‘qotishlar, YAIMga nisbatan foizda. | 0,460 | 0,310 | 0,034 | 0,019 | 0,004 | 0,004 | 0,003 | 0,009 | 0,004 | 0,004 | 0,002 | 0,008 | 0,006 | 0,037 | 0,000 | 0,000 | 0,003 | 0,000 | 0,002 | 0,000 | 0,024 | 0,000 | 0,005 | 0,000 |
| 6 | Indikator 11.6.1. Qattiq maishiy chiqindilarning umumiy hajmidagi nazorat qilinadigan ob’yektlarda yig‘iladigan va utilizatsiya qilinadigan qattiq kommunal-maishiy chiqindilarning ulushi, shaharlar kesimida. | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | 70,1 | 75,0 |
| 7 | Indikator 11.7.1.1. Shaharlar aholisi jon boshiga madaniyat va istirohat bog‘lari maydoni. | - | - | - | - | 1,10 | 1,03 | 0,99 | 0,99 | 0,59 | 0,75 | 1,22 | 1,22 | 1,27 | 1,15 | 1,18 | 1,18 | 1,14 | 1,10 | 1,04 | 1,02 | 1,00 | 0,71 | 0,67 | 0,72 |
18) Ushbu ko‘rsatkich yu xo‘jaligi kuzatuvi savolnomalari asosida shakllantiriladi. Savolnomalarda transportdan qulay foydalanish imkoniyati to‘g'risidagi svollar takomillashtirilayotganligi sababli 2021-yil uchun ko‘rsatkich ma'lumotlari shakllanish jarayonida (hisoblanmagan)
