Bugungi kunda dunyo aholisining aksariyati uchun hayotni energiyadan foydalanmasdan tasavvur qilish qiyin. Elektr energiyasiga ega bo‘lmagan dunyo aholisining ulushi 2010-yildagi 1,22 milliarddan 2019-yilda 759 millionga kamaydi. Bu harakatlarga qaramay, 2030-yilda dunyoda 660 milliongacha odam hali ham Internetdan foydalana olmasligi mumkin. Bundan tashqari, COVID-19 pandemiyasi kelajakda elektrlashtirish jarayoniga to‘sqinlik qiladi.
2019-yilda dunyo aholisining 66 foizi toza yoqilg‘idan foydalanish imkoniyatiga ega bo‘ldi. Bu ko‘rsatkich 2010-2019-yillarda asosan aholisi zich joylashgan davlatlar hamda past va o‘rta daromadli hududlarda (Braziliya, Xitoy, Hindiston, Indoneziya va Pokiston) toza yoqilg‘idan foydalanishi kengayganligi hisobiga oshdi. Ifloslantiruvchi yoqilg‘i va texnologiyalarga qaram bo‘lgan aholi havoning yuqori darajada ifloslanishi xavfiga duch keladilar, bu ularning yurak-qon tomir va nafas olish tizimlariga jiddiy ta’sir ko‘rsatadi va kasalliklarga nisbatan zaifligini oshiradi.
Shuni esda tutish kerakki, qazib olinadigan yoqilg‘iga bog‘liq global iqtisodiyot va issiqxona gazlari chiqindilarining ko‘payishi bizning iqlim tizimimizda keskin o‘zgarishlarga olib keladi. Toza energiyani rag‘batlantirishga qaratilgan harakatlar global yakuniy energiya iste’molida qayta tiklanadigan energiya ulushi 2010-yildagi 16,4 foizdan 2018-yilda 17,1 foizgacha o‘sishiga olib keldi.
2030-yilga qadar arzon elektr energiyasidan foydalanish imkoniyatini ta’minlash quyosh, shamol va issiqlik kabi yashil energiya manbalarini rivojlantirishga sarmoya kiritishni anglatadi. Texnologiyalarning keng doirasi uchun samarali standartlarni qabul qilish, shuningdek, binolar va sanoat ob’ektlarida energiya sarfini kamaytiradi. Barcha rivojlanayotgan mamlakatlarda infratuzilmani kengaytirish va toza energiya uchun texnologiyalarni takomillashtirish o‘sishni rag‘batlantiradigan va atrof-muhitni himoya qilishga yordam beradigan muhim vazifalardan biridir.
O'zbekiston ulkan foydali qazilmalarga, shu jumladan uglevodorod zaxiralariga ega. British Petroleum tahlillariga asosan O‘zbekiston tabiiy gaz ishlab chiqarish bo‘yicha dunyoda 17-o‘rinni, zaxiralari bo‘yicha esa 24-o‘rinni egallaydi.Biroq, resurslar tezda kamayib bormoqda va hozirgi ishlab chiqarish sur'atlarida zaxiralar 2035-yilga qadar tugaydi. Bundan tashqari, O'zbekiston iqtisodiyoti dunyoda eng ko'p energiya talab qiladigan sohalardan biridir. Masalan, mamlakat yalpi ichki mahsulotining energiya zichligi qo'shni Qozog'istonga nisbatan 35 foiz va Germaniyaga qaraganda uch baravar yuqori. Ishlab chiqarish jarayonida ko'pincha eskirgan texnologiyalardan foydalanadigan sanoat tarmog'i mamlakatda iste'mol qilinadigan barcha energiyaning qariyb 40 foizini tashkil etadi.
O'zbekiston hukumati past uglerodli rivojlanish strategiyasida uchta sektorni energiya iste'moli va issiqxona gazlari chiqindilarini hisobga oladigan ustuvor yo'nalish sifatida belgilab berdi: elektr energiyasini ishlab chiqarish, issiqlik ta'minoti va binolar. Xususan, uy-joy sektori (asosan turar-joy binolari) energiya iste'moli bilan bog'liq issiqxona gazlari chiqindilarining yarmini tashkil etadi (yiliga taxminan 80 million tonna CO2-ekv.). Aholining kutilayotgan barqaror o'sishini hisobga olgan holda (BMT hisob-kitoblariga ko'ra, kelgusi 15 yil ichida O'zbekiston aholisi 20 foizga ko'payadi), yangi qurilishlar, turar-joy binolarida energiya iste'moli o'sishi bilan birga, chiqindilar 2050-yilga kelib 30 foizga ko'payishi kutilmoqda.
2030-yilga kelib, O'zbekiston hukumati iqtisodiyotning energiya sarfini qariyb 50 foizga kamaytirishga, shuningdek, hamma uchun arzon, ishonchli, barqaror va zamonaviy energiya manbalaridan foydalanishni ta'minlashga intilmoqda. Shu maqsadda iqtisodiyotning energiyani ko'p talab qiladigan tarmoqlarini modernizatsiya qilishga qaratilgan davlat dasturlari amalga oshirilmoqda.
Milliy vazifalar
7.1-vazifa. 2030- yilgacha arzon, ishonchli va zamonaviy energiya ta’minotidan umumiy foydalanishni ta’minlash.
7.2-vazifa. 2030- yilgacha jahon energetika muvozanatida tiklanuvchan manbalardan olinadigan energiya ulushini sezilarli ravishda ko‘paytirish.
7.3-vazifa. 2030- yilgacha energiya samaradorligini kuchaytirish bo‘yicha ko‘rsatkichni ikki baravarga oshirish.
7.b-vazifa. 2030- yilgacha zamonaviy va barqaror energiya bilan ta’minlash uchun infratuzilmani kengaytirish va texnologiyalarni modernizatsiya qilish.
Milliy ko'rsatkichlar
| 2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 | 2021 | ||
| 1 | Indikator 7.1.1. Elektroenergiyadan foydalanish imkoniyatiga ega aholi ulushi: | ||||||||||||||||||||||
| a) jami; | - | - | - | - | - | - | - | - | 93,5 | 100,0 | 99,4 | 99,8 | 100,0 | 100,0 | 100,0 | 100,0 | 100,0 | 100,0 | 100,0 | 100,0 | 100,0 | 100,0 | |
| b) shahar; | - | - | - | - | - | - | - | - | 95,7 | 100,0 | 99,4 | 99,8 | 100,0 | 100,0 | 100,0 | 100,0 | 100,0 | 100,0 | 100,0 | 100,0 | 100,0 | 100,0 | |
| c) qishloq. | - | - | - | - | - | - | - | - | 91,9 | 100,0 | 99,4 | 99,8 | 100,0 | 100,0 | 100,0 | 100,0 | 100,0 | 100,0 | 100,0 | 100,0 | 100,0 | 100,0 | |
| 2 | Indikator 7.1.2. Asosan toza yoqilg‘i va texnologiyalardan foydalanadigan aholi ulushi. | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | 94,5 | 97,1 | 97,8 | 94,3 |
| 3 | Indikator 7.2.1. Umumiy ishlab chiqarilgan elektroenergiya hajmida qayta tiklanadigan energiya manbalari hisobidan ishlab chiqarilgan elektroenergiyaning ulushi. | 10,5 | 11,2 | 14,7 | 15,6 | 14,0 | 15,3 | 12,7 | 13,2 | 8,9 | 12,9 | 15,8 | 10,8 | 12,6 | 10,5 | 10,9 | 11,8 | 11,6 | 13,0 | 9,4 | 10,2 | 7,5 | 7,0 |
| 4 | Indikator 7.3.1. Birlamchi energiya sarfini yalpi ichki mahsulotga (YAIM) nisbati orqali hisoblanadigan energiya sig‘imi. 5) | 1,029 | 0,978 | 0,957 | 0,863 | 0,771 | 0,677 | 0,604 | 0,556 | 0,521 | 0,447 | 0,426 | 0,384 | 0,299 | 0,275 | 0,237 | 0,218 | 0,204 | 0,202 | 0,200 | 0,193 | 0,217 | 0,215 |
| 5 | Indikator 7.b.1.1. Asosiy kapitalga kiritilgan investitsiyalar umumiy hajmida energetika sohasida asosiy kapitalga kiritilgan investitsiyalarning ulushi. 5) | 1,6 | 1,5 | 2,0 | 2,7 | 2,7 | 2,6 | 1,6 | 2,4 | 2,0 | 3,1 | 5,4 | 4,7 | 4,0 | 4,3 | 4,5 | 5,0 | 5,3 | 7,6 | 12,4 | 10,8 | 5,3 | 7,9 |
| Qoraqalpog‘iston Respublikasi | 1,3 | 0,5 | 1,4 | 0,5 | 0,4 | 0,6 | 0,8 | 0,4 | 0,3 | 0,7 | 2,6 | 2,0 | 1,9 | 2,0 | 3,5 | 2,0 | 1,4 | 1,5 | 30,8 | 16,8 | 9,3 | 5,1 | |
| viloyatlar: | |||||||||||||||||||||||
| Andijon | 0,1 | 1,2 | 0,1 | 0,3 | 0,5 | 1,6 | 2,1 | 4,6 | 6,2 | 4,1 | 1,3 | 2,4 | 3,3 | 2,2 | 2,0 | 1,6 | 3,1 | 1,9 | 2,0 | 3,2 | 2,7 | 3,9 | |
| Buxoro | 0,5 | 0,5 | 0,6 | 0,3 | 0,2 | 0,6 | 0,5 | 0,4 | 0,2 | 0,1 | 0,2 | 0,7 | 0,8 | 0,8 | 0,7 | 0,5 | 0,6 | 0,6 | 1,1 | 0,8 | 1,3 | 7,2 | |
| Jizzax | 0,4 | 1,9 | 4,7 | 1,0 | 0,6 | 1,0 | 0,3 | 1,0 | 7,1 | 3,6 | 10,7 | 2,2 | 1,9 | 2,1 | 4,0 | 1,5 | 0,3 | 1,6 | 2,6 | 2,4 | 2,0 | 3,7 | |
| Qashqadaryo | 4,0 | 2,6 | 6,6 | 7,9 | 7,5 | 4,4 | 2,3 | 2,0 | 1,5 | 3,7 | 2,7 | 3,2 | 6,2 | 8,4 | 10,4 | 13,6 | 21,8 | 37,4 | 46,7 | 39,9 | 21,6 | 5,0 | |
| Navoiy | 0,9 | 0,4 | 0,3 | 0,3 | 0,6 | 0,6 | 1,0 | 0,9 | 0,5 | 1,9 | 24,8 | 24,1 | 14,5 | 4,8 | 1,7 | 3,5 | 1,5 | 0,7 | 8,9 | 16,8 | 1,8 | 8,5 | |
| Namangan | 1,2 | 1,3 | 0,2 | 0,6 | 1,7 | 2,0 | 1,8 | 12,1 | 6,6 | 1,1 | 6,8 | 2,3 | 4,0 | 3,1 | 2,6 | 2,4 | 3,6 | 13,9 | 39,7 | 25,5 | 7,4 | 8,5 | |
| Samarqand | 0,6 | 1,6 | 2,5 | 12,7 | 10,2 | 5,2 | 1,3 | 4,6 | 2,5 | 3,1 | 3,2 | 4,1 | 4,2 | 2,2 | 2,8 | 1,5 | 1,6 | 1,5 | 1,8 | 0,8 | 0,9 | 3,9 | |
| Surxondaryo | 1,4 | 4,6 | 2,9 | 6,6 | 9,7 | 6,9 | 2,9 | 1,0 | 0,9 | 17,6 | 2,1 | 7,5 | 1,4 | 0,8 | 0,6 | 0,4 | 0,5 | 1,1 | 1,1 | 1,9 | 2,7 | 6,6 | |
| Sirdaryo | 11,2 | 10,7 | 13,3 | 8,6 | 10,4 | 10,6 | 2,5 | 1,9 | 3,8 | 3,3 | 13,0 | 5,8 | 6,9 | 8,5 | 13,2 | 6,2 | 3,6 | 3,5 | 2,4 | 11,7 | 13,7 | 29,8 | |
| Toshkent | 2,3 | 2,1 | 1,2 | 1,3 | 3,3 | 4,8 | 5,0 | 8,3 | 6,3 | 4,6 | 4,9 | 4,5 | 4,6 | 11,7 | 11,2 | 17,7 | 13,1 | 3,7 | 4,0 | 4,3 | 3,0 | 16,5 | |
| Fаrg‘onа | 0,3 | 0,3 | 0,1 | 1,1 | 0,3 | 0,5 | 1,2 | 3,9 | 4,0 | 12,0 | 3,3 | 3,0 | 4,5 | 4,6 | 3,8 | 2,8 | 2,0 | 2,4 | 3,8 | 4,6 | 2,8 | 3,7 | |
| Xorazm | 1,3 | 0,8 | 0,1 | 0,2 | 0,3 | 0,7 | 0,9 | 1,4 | 1,2 | 0,4 | 1,0 | 1,7 | 3,3 | 5,1 | 3,1 | 3,3 | 0,4 | 1,2 | 1,4 | 9,9 | 10,3 | 13,9 | |
| Toshkent sh. | 0,4 | 0,2 | 0,2 | 0,1 | 0,1 | 1,0 | 0,4 | 0,4 | 0,2 | 0,0 | 2,4 | 3,1 | 1,5 | 1,9 | 1,2 | 1,5 | 1,0 | 0,6 | 0,6 | 1,4 | 2,7 | 5,1 |
1) alohida yillar bo'yicha ma'lumotlar qayta hisoblangan
